Museum Krona in Uden heeft een plekje ingenomen in ons, in mijn hart. Het museum is gevestigd in het klooster van de zusters Birgittinessen. Birgitta van Zweden leefde van 1303-1373. Zij trouwde, kreeg acht kinderen en na de dood van haar man besloot zij kloosterling te worden. Het eerste klooster in Nederland werd gesticht in Koudewater en was een dubbelklooster voor broeders en zusters. De zusters dragen een sluier met de vorm van een kroon, en daar komt ook de naamgeving van het museum vandaan. Er wonen nog zusters in het complex.
De tentoonstellingen die in Krona worden gehouden verbinden verleden en heden met elkaar. Dat is een kracht die inspiratie geeft, die je begeestert, die je visioenen geeft in de breedste zin van het woord. Je verlaat het museum niet zonder stof, beelden en geluid om over na te denken. Het museum werd gesticht in 1973 en bestaat dus 50 jaar. In het kader van dit jubileum worden drie tentoonstellingen georganiseerd waarvan de middelste getiteld is ‘Aan de rand van de hemel: visioenen’. Het thema sluit goed aan bij Birgitta van Zweden en de zusters Birgittinessen. Birgitta is bekend geworden door haar visioenen en boodschappen, aan haar -naar haar overtuiging- geopenbaard door de Heer zelf. In deze visioenen werd grote nadruk gelegd op het lijden van Christus en de deelname daaraan door de biddende gelovigen. In haar Revelationes beschrijft zij 700 visioenen. Visioenen waarin -volgens de museumgids- Jezus en Maria haar meenamen in het geheim van hun leven, hun geluk en lijden. Leven, geluk en lijden komt in heel de tentoonstelling naar voren.
Vier objecten, die op mij grote indruk hebben gemaakt, heb ik gekozen om hier met jullie te delen.
“How is your own dead so inconceivable? (Emma Talbot, 2019)
Het is een meer dan mensgrote oermoeder, gemaakt aangekleed met prachtige stoffen, borduurwerk en meer. Ik wordt alleen al sprakeloos en verwonderd bij het aanzien van dit kunstwerk, zonder dat ik eerst de beschrijving in de museumgids heb gelezen. “Een mantel madonna, een voorstelling van Maria die de gelovigen met haar mantel beschermend omvat, omsluit deze oermoeder een stervend figuur op een steen.” Iets van die ondoorgrondelijke dood licht op in dit kunstwerk.
Mantel der liefde (Alexandra Drent 2011)
Ook deze “mantel der liefde“ roept bij mij de verwondering op. Sprakeloos word ik van het prachtige borduurwerk, de kleuren, de gebruikte symbolen. Dat een mens zo iets spiritueels kan maken is echt verbazend. Alexandra roept door het borduren -volgens de museumgids- “levendige en mystieke textielcollages op waarin de vrouw de hoofdrol speelt. Ze noemt haar textielstukken ‘Female Totems’. Ze toont de vrouw in al haar kwetsbaarheid, met haar verlangens, mystieke ervaringen, melancholie, haar zoektocht naar ware liefde en vult deze aan met elementen uit de natuur, zoals planten en bloemen”. Laat het voor mij een beschermende mantel zijn en niet een mantel die bedekt wat niet gezien mag worden, een mantel waar je warmte en veiligheid kan zoeken, waar onder je kunt schuilen, je geheimen kunt bewaren, je verdriet kunt delen en kunt uithuilen en de moed kunt verzamelen om opnieuw te beginnen. Dat is voor mij een mooi visioen.
Unitied (Femmy Otten, 2021)
Het kunstwerk hangt op een mooie lichte muur en trekt absoluut de aandacht. Je kunt er heel verschillend naar kijken. Is het een oog? Is het een vulva? Is het een knoest in een boom waarin we iets herkennen? Wat benadrukt de gladde, witte, vlakgemaakte rand? Welke verbeelding roept dit bij je op? Het mooie aan dit werk is, dat je er als kijker verschillende kanten mee op kunt. Je gedachten laten je dan een beeld ervaren dat bij die gedachte past, door te denken zie je dingen, je neemt waar. De tekst op de muur bij het kunstwerk geeft de volgende uitleg. “Een visionair toont het verschil tussen kijken en zien. Het reliëf lijkt daar – als een schematische weergave van een oog- naar te verwijzen. Oplichtend als een aureool verschijnt in de pupil een vorm die het midden houdt tussen het blad van een plant, een vrouwelijk geslacht en een wond. Het werk herinnert in zijn compositie aan de kosmos miniatuur uit de Scivias van Hildegard von Bingen, waarin de hemelse oneindigheid wordt verbonden met het vrouwelijk geslacht en de baarmoeder, symbool van de menselijke geboorte op aarde. De keuze van de houtsoort, burl of wortelknel, een soort wondhout uit Australië, brengt de devotie van de zijdewond van Christus in gedachte die in de late middeleeuwen haar hoogtepunt bereikte. Daarmee hint Otten naar de onverbrekelijke band tussen zacht en hard, wond en heling, dood en geboorte, het aardse en het transcendente en droom en werkelijkheid.”
Two Sacrifices (Femke van Wijk, 2021)
Het laatste tentoongestelde werk dat ik hier aan jullie wil laten zien en laten ervaren is zeker een opvallend werk, dat ook nog past in deze tijd van het jaar. Als je de ruimte binnenkomt valt het werk je direct op. Een grote ossenkop met een glinsterend vlak. Van binnen verlicht. Het trekt je aan, je wil er naar toe, kijken wat dit beeld je te vertellen heeft. Binnen in het glazen vak zie je op een prachtig azuurblauw kleed een piepkleine goudgekleurde kerststal. Zo mooi dat goud op blauw, je zou het in je handen willen nemen, het willen vasthouden. Wat wil dit nu zeggen, behalve dan dat het ondanks het vreemde van in het ossenhoofd te zitten het je toch aantrekt en verwondert. De titel van het kunstwerk wordt toegelicht in een begeleidende tekst. “In het voorhoofd van een monumentale ossenkop zit een glazen luikje, waarachter een kerststal op een blauwe doek ligt. Van Wijk speelt daarmee in op het visioen van Birgitta van de geboorte van Jezus. De os Two Sacrifices lijkt een reliekhouder te zijn geworden voor dit droombeeld. Birgitta’s visioen heeft de verbeelding van de geboorte in de kunst blijvend beïnvloed. “In 1372 schijnt Birgitta van Zweden op pelgrimage naar Palestina in de geboortegrot te Bethlehem in een visioen allerlei informatie gehad te hebben van Maria over en rondom de geboorte van Jezus. Op dit visioen is in de kunst vaak teruggegrepen en het is nu nog herkenbaar in onze kerststal.
Tenslotte: Ook wij zetten zoals elk jaar de kerststal neer, nu wetend dat het beeld al bepaald werd in de middeleeuwen door de beschrijvingen van de visioenen van Birgitta van Zweden. Maar ons gevoel bij de stal, zal er niet minder om zijn. En nu vooral hopend op meer vrede en verdraagzaamheid in de wereld. Zalig Kerstfeest!
Wies de Groot
Aan de rand van de Hemel: Visioenen is nog te zien t/m 1 april 2024
Van Birgitta van Zweden en Hildehard von Bingen tot Femmy Otten en Emma Talbot: Aan de rand van de Hemel. Visioenen verbindt middeleeuwse heiligen met hedendaagse kunst van toonaangevende vrouwelijke kunstenaars uit binnen- en buitenland. Allemaal benaderen zij het thema ’visioenen’ op hun eigen manier. De ene keer ingetogen, een andere keer uitbundig. Van interactieve installaties tot geurervaringen en filmbeelden die je doen huiveren en glimlachen. De tentoonstelling laat zien dat het visioen ons geregeld aan de grens van ons voorstellingsvermogen brengt of daar zelfs overheen gaat. Het zijn de onnavolgbare wegen van het visioen die ons voeren naar de rand van de hemel.
